Meest gestelde vragen.
Klik op de onderwerpen om de vragen gegroepeerd te zien.
Ik ben niet geselecteerd, hoe komt dat?
CurieuzeNeuzen was een onverhoopt groot succes. Het aantal kandidaat meetlocaties (52.626)
oversteeg ruimschoots het aantal beschikbare meetpakketten (20.000). We hebben dus — met pijn in
het hart — een selectie moeten maken van de kandidaat meetlocaties. Deze selectie gebeurde volledig
computergestuurd en op basis van strikt wetenschappelijke criteria.
Het wetenschappelijke doel van CurieuzeNeuzen is om werkelijke metingen van luchtkwaliteit (NO2 )
te vergelijken met een verspreidingskaart aangemaakt door een computermodel. We hebben uit het
grote aanbod van meetlocaties dus een selectie gemaakt met dit specifieke wetenschappelijke doel
in het achterhoofd. De experten in het team hebben daartoe speciale software ontwikkeld die een
evenwichtige selectie maakt in de verschillende types van woonomgevingen over heel Vlaanderen.
Bij deze selectieprocedure hebben we voorrang gegeven aan scholen en overheidsgebouwen, gezien
hun educatief en maatschappelijk belang. Om een goede vergelijkingsbasis te hebben, dienen de
metingen zo gestandaardiseerd mogelijk te verlopen. Dus hebben we sterke voorrang verleend aan
meetlocaties aan de straatkant en op de eerste verdieping (zoals ook vooraf aangekondigd).
Daarnaast hebben we de selectie van meetpunten laten afhangen van volgende criteria:
- evenwichtige verdeling tussen stad en platteland
- goede ruimtelijke spreiding over Vlaanderen
- evenwichtige verdeling over de verschillende types van woonomgevingen (weinig/veel verkeer, smalle/brede straat, open/gesloten bebouwing, enz.)
- specifieke aandacht voor meetlocaties waar we weten dat het computermodel het moeilijk heeft (bv. bij lintbebouwing, aan verkeerslichten, aan spoorwegovergangen)
Het feit dat een meetpunt niet geselecteerd is, betekent dus zeker niet dat het geen interessante
meetlocatie zou zijn. Integendeel, het betekent eenvoudig weg dat er dichtbij gelijkaardige locaties
waren, waaruit er slechts een beperkt aantal kunnen selecteren. Kortom, dichtbij in de buurt hangt
zeker een meetopstelling in een gelijkaardige type van woonomgeving.
Kan iedereen meedoen?
CurieuzeNeuzen Vlaanderen wil zoveel mogelijk mensen betrekken bij het onderzoek. Daarom verdelen we maar liefst 20.000 meetpunten. Dus iedereen in Vlaanderen, zowel particulieren als organisaties, kunnen zich inschrijven. Bewoners van Brussel kunnen helaas niet deelnemen. (Brussel valt namelijk buiten de bevoegdheid van de Vlaamse Milieumaatschappij).
De meetinstallatie moet aan de straatkant van het gebouw opgehangen kunnen worden, bij voorkeur aan het raam op de eerste verdieping.
Let wel: de inschrijving is geen garantie op deelname.
De selectie van de meetadressen gebeurt op basis van geografische spreiding, noodzakelijk om het project wetenschappelijk te doen slagen.
Waarom kunnen inwoners van Brussel en Wallonië niet deelnemen?
We willen de wetenschap een stap vooruit helpen. De meetresultaten van CurieuzeNeuzen zullen gebruikt worden om het complexe RIO-IFDM-OSPM computermodel te testen. Dit model werd uitgewerkt door VITO en de Vlaamse Milieumaatschappij, en voorspelt de luchtkwaliteit tot op straatniveau over gans Vlaanderen. Deze voorspelling gaat CurieuzeNeuzen testen met reële metingen voor NO2. Een dergelijk geavanceerd model bestaat nog niet voor Brussel. Daarom wordt het meetgebied beperkt tot Vlaanderen.
Ben ik bij kandidaatstelling zeker van deelname aan het onderzoek?
Om het project wetenschappelijk te doen slagen, streven we naar een goede geografische spreiding van de meetpunten. Als we bijvoorbeeld voor uw straat meerdere inschrijvingen ontvangen, kan het zijn dat we een selectie moeten maken. Mogelijk wordt uw meetpunt niet geselecteerd.
Tot wanneer kan ik me inschrijven?
Inschrijven kan tot dinsdag 20 maart.
Wat als ik geen raam heb op de eerste verdieping?
Bij voorkeur hangt u het meetbord aan een raam op de eerste verdieping. Hebt u toch een meetpakket ontvangen terwijl u geen eerste verdieping hebt, dan is uw meetlocatie geografisch interessant genoeg om toch te meten. In de dataverwerking wordt rekening gehouden met de ophanghoogte die u doorgeeft. Het meten van de hoogte doen we halverwege de meting.
Mag ik de meetset plaatsen op een schuin raam of Velux?
Neen, dit heeft geen zin. Indien de meetopstelling niet rechtop wordt aangebracht, leidt dit tot een fout resultaat en mogelijk tot het trekken van foute conclusies. Gelieve dus bij het inschrijven geen verdieping aan te geven waar enkel schuine ramen beschikbaar zijn.
Kan ik zien wie er in mijn buurt allemaal mee doet?
U kan niet zien wie zich allemaal ingeschreven heeft. Maar na de finale selectie van de meetpunten kan u hier op de kaart in- en uitzoomen en bekijken waar er overal in Vlaanderen gemeten wordt.
Waarom kunnen er ‘slechts’ 20.000 locaties deelnemen?
Dit is door de verschillende organiserende partners overeengekomen, en is vooral een logistieke overweging geweest. De meetpakketten moeten uiteraard ook geproduceerd worden, en het is al een hele uitdaging om 20.000 meetpakketten samen te stellen. Een andere reden is de verwerkingscapaciteit van de wetenschappelijke analyse. 2 x 20.000 stalen analyseren is al een huzarenstukje.
Wanneer wordt er gemeten?
De meting begint op zaterdag 28 april op de middag (het streefuur is 13 uur) en eindigt op zaterdag 26 mei in de ochtend (het streefuur is 9 uur). Het is voor de wetenschappelijke analyse belangrijk dat u op deze momenten de meetinstallatie opstelt en weer verwijdert.
Waarom wordt er in mei gemeten?
We kiezen voor de maand mei omdat het weer in deze maand over verschillende jaren vrij constant is, in tegenstelling tot de maand februari bijvoorbeeld, die het ene jaar vrij warm kan zijn en het volgende bitter koud. Dit is van belang omdat het weer een sterke invloed heeft op de NO2 concentraties in de lucht. De meetresultaten worden omgerekend naar een jaargemiddelde, dat uiteindelijk aan de deelnemers gerapporteerd wordt. Dit kan vergeleken worden met andere jaren, en met richtlijnen van de Europese Unie en de Wereldgezondheidsorganisatie. Om een correct jaargemiddelde te berekenen is mei de ideale maand om de meting uit te voeren.
Hoe bekom ik het meetpakket?
Wie geselecteerd wordt voor CurieuzeNeuzen Vlaanderen, moet een meetpakket afhalen. Dat bevat alle benodigdheden voor de meetopstelling. De afhaling gebeurt bij een kariboo!-afhaalpunt in uw buurt. Indien u geselecteerd bent, krijgt u rond 23 maart 2018 een mail over hoe, waar en wanneer u uw meetpakket kan ophalen.
Ik ben er niet op het moment dat het meetpakket opgehangen of afgehaald moet worden. Kan ik dit op een ander moment doen en alsnog deelnemen?
Helaas niet. Het is belangrijk dat de meetresultaten over dezelfde periode gaan, anders kunnen die niet vergeleken worden. Daarnaast is het voor onze logistiek ook belangrijk dat iedereen op hetzelfde moment hun buisjes inlevert.
Waar vind ik het dichtstbijzijnde kariboo!-afhaalpunt?
Er is altijd een kariboo!-afhaalpunt bij u in de buurt. Wanneer u geselecteerd bent voor deelname aan het project, zal u een afhaalpunt moeten aanduiden. Via kariboo! kan u alvast op postcode de verschillende verdeelpunten opzoeken.
Wanneer moet ik de meetinstallatie plaatsen?
De meting begint op zaterdag 28 april op de middag (het streefuur is 13 uur). Noteer zeker het begintijdstip waarop u de gele dopjes van de twee CurieuzeNeuzen-buisjes verwijdert. Steek die dopjes weer in het plastic zakje en bewaar ze op een veilige plaats. (bijvoorbeeld in de koelkast)
De meting eindigt op zaterdag 26 mei in de ochtend (het streefuur is 9 uur). Noteer zeker het eindtijdstip. U plaatst de gele dopjes weer op twee meetbuisjes en bergt ze op in de gewatteerde enveloppe in de koelkast.
Voor en na de meting moeten de twee meetbuisjes in de koelkast bewaard worden in het plastic zakje.
Waar moet ik de meetinstallatie plaatsen?
U plaatst het bord bij voorkeur aan het raam op de eerste verdieping. Voor enkele locaties wordt een uitzondering gemaakt, bijvoorbeeld omdat het niet anders kan en het toch belangrijk is om op dat punt een meetlocatie te hebben.
De hoogte van de verdiepingen verschilt van huis tot huis. Er zullen dus ook verschillen in hoogte van de meetborden zijn. Dat is niet erg. Later bij de data-analyse wordt daar rekening mee gehouden. De exacte hoogte wordt tijdens de campagne bepaald met een eenvoudig experimentje. We vertellen u later hoe dat juist in zijn werk gaat.
Wat zijn de afmetingen van de meetopstelling aan het raam?
De afmetingen van het geplooide V-bord zijn 35 cm in de hoogte en 45cm in de breedte. Dit is dus het raamoppervlak dat u nodig heeft om het bord te bevestigen gedurende de meetperiode in de maand mei.
Hoe moet ik de meetinstallatie plaatsen?
U noteert het nummer dat op de buisjes staat op het invulformulier dat u tegen dan ontvangen hebt. Daarna bevestigt u de twee meetbuisjes aan het meetbord, voor u het tegen het raam kleeft. De twee meetbuisjes mogen niet uitsteken onder het bord.
Het meetbord wordt zoals een makelaarsbord aan de buitenkant van een raam vastgehecht met kleefstroken. Haal geen halsbrekende toeren uit bij de plaatsing. Bevestig het bord daar waar dat voor u het makkelijkst is (bv. in het midden van een raam dat opendraait naar binnen).
Moet ik tijdens de maand van de meting nog iets doen?
Halverwege de meting zullen we u vragen om de juiste hoogte van het bord even op te meten.
Tijdens het onderzoek zijn er een drietal korte online vraagmomenten (telkens 10 à 15 minuutjes werk). Het is voor ons belangrijk dat u uw ervaringen als CurieuzeNeus met ons deelt.
Hoe bezorg ik de meetbuisjes terug aan de organisatoren?
U brengt de meetbuisjes (in de bijgevoegde gewatteerde enveloppe) terug naar een kariboo!-verdeelpunt naar keuze. Dat mag dus een ander verdeelpunt zijn dan waar u uw meetpakket opgehaald heeft.
Het is belangrijk dat de meetbuisjes zich zo weinig mogelijk op kamertemperatuur bevinden. Daarom willen we erop aandringen dat u de buisjes de dag van de afhaling (26 mei) naar het kariboo!-verdeelpunt in uw buurt brengt.
Indien de buisjes te lang uit de koeling blijven, kan het zijn dat uw gegevens niet verwerkt kunnen worden. Breng ze dus zeker binnen op zaterdag 26 mei!
Hoe en wanneer kan ik de meetresultaten raadplegen?
September 2018
U krijgt de primeur om uw resultaten op te zoeken (en te delen met buren/vrienden/familie!) via de CurieuzeNeuzen Vlaanderen-website. Als deze gegevens beschikbaar zijn, laten we u dit via e-mail weten.
Oktober 2018
De bevindingen van het onderzoek worden voorgesteld.
Wat is NO2?
NO2 of stikstofdioxide is een gas dat ontstaat bij allerlei verbrandingsprocessen. Bij zeer hoge temperaturen ontstaan er chemische reacties tussen stikstof (N2) en zuurstof (O2) uit de lucht. Hierbij ontstaat er eerst stikstofmonoxide (NO) en door verdere reactie met zuurstof ook stikstofdioxide (NO2). Deze twee gassen zijn de meest voorkomende stikstofoxiden en worden samen NOX genoemd.
Wat is de grootste bron van NO2?
NO2 is vooral afkomstig van verbrandingsprocessen door menselijke activiteiten. NO2 kan ook op natuurlijke wijze ontstaan, zoals bij bosbranden of door bliksem in de atmosfeer. Ook planten en bacteriën kunnen NO2 aanmaken in de bodem en in water. Deze natuurlijk bronnen dragen maar een klein deel bij tot de NO2 in Vlaanderen.
De uitstoot wordt doorgaans uitgedrukt als de totale hoeveelheid stikstofoxiden (NOX), waarvan NO2 een belangrijk deel is. Verkeer is de grootste bron van NOX. Volgens het recentste jaarverslag van de Vlaamse Milieumaatschappij is verkeer (wegverkeer, vliegverkeer en scheepvaart) in Vlaanderen verantwoordelijk voor 62% van de uitstoot van NOX, een ruime voorsprong op de industrie, die met 18% de tweede belangrijkste bron is. Binnen de groep van het verkeer heeft wegverkeer het grootste aandeel.
Hoe wordt NO2 opgevolgd in Vlaanderen?
De Vlaamse Milieumaatschappij meet stikstofdioxide met een netwerk van automatische meetposten verspreid over Vlaanderen. De meetresultaten worden live doorgegeven en kan u bekijken op de website van de VMM.
Is wegverkeer de grootste bron van luchtvervuiling in Vlaanderen?
Dat hangt af van welke vervuilende stof u bekijkt. Verkeer is met voorsprong de belangrijkste bron van NOx (NO2), maar de bijdrage van houtverbranding voor huisverwarming is groter voor fijn stof en kankerverwekkende PAK (polycyclische aromatische koolwaterstoffen). Voor vluchtige organische stoffen (VOS) is de industrie de grootste bron in Vlaanderen. Voor bijna alle stoffen die van verbrandingsprocessen afkomstig zijn, speelt verkeer wel een belangrijke rol. Omdat NO2 makkelijk te meten is, is het een goede indicator voor verkeersgerelateerde luchtvervuiling, als een kanarie in de koolmijn.
Opgelet: uitstoot is niet hetzelfde als blootstelling. Onze blootstelling stijgt naarmate we ons dichter bij de bron bevinden. Verkeer zorgt in Vlaanderen voor een hoge blootstelling aan vervuiling omdat de uitstoot ‘dicht bij de mensen’ plaatsvindt. Dit is een gevolg van ons uitgebreide wegennet en het feit dat veel mensen dicht bij verkeer wonen. Bovendien blijft luchtvervuiling langer hangen in smalle straten met aaneengesloten bebouwing, de zogenaamde ‘street canyons’. In combinatie met veel verkeer kan dit leiden tot lokaal sterk verhoogde concentraties.
Zijn enkel dieselwagens vervuilend?
Niet alleen dieselwagens produceren luchtvervuiling, ook benzinewagens en alle andere types wagens met een verbrandingsmotor (CNG, …) vervuilen de lucht. De NOx-uitstoot is bij dieselwagens (ook de modernste) onder realistische rijomstandigheden wel een stuk hoger dan die bij benzinewagens. Bovendien is de officiële Europese uitstootgrens voor NOx voor dieselwagens ook minder streng (80 mg/km) dan die voor benzinewagens (60 mg/km).
Dieselmotoren gebruiken een ander verbrandingsproces, waarbij de verbranding gebeurt bij hogere temperatuur en druk en bij een overmaat aan zuurstof, waardoor meer stikstofoxiden ontstaan. Daarnaast verhogen de huidige katalysatoren in dieselwagens het relatief aandeel NO2 in de totale uitstoot van NOX.
Elektrische wagens veroorzaken veel minder (lokale) luchtvervuiling. Ze hebben immers geen uitlaat en stoten geen NOx of andere gassen uit. Toch zijn het geen “zero emission” voertuigen: ook elektrische wagens veroorzaken fijn stof door “niet-uitlaat” emissies zoals slijtage van de banden, remmen en het wegdek.
Wat is het verschil tussen NO2 en andere vormen van luchtverontreiniging zoals fijn stof?
Verschillende vormen van luchtverontreiniging zoals NO2, ozon en fijn stof worden vaak door elkaar gebruikt. Toch is het belangrijk een onderscheid te maken.
Luchtverontreiniging is in veel gevallen het gevolg van verbrandingsprocessen (bv. bij verwarming thuis, in industriële installaties en in het verkeer). Tijdens de verbranding ontstaat een complex mengsel van zowel gassen als zwevende deeltjes. Afhankelijk van de specifieke verbrandingsomstandigheden ontstaat er een andere mix van gassen en deeltjes.
Verkeer is de belangrijkste bron van het gas NO2, en is het ook een belangrijke bron van ultrafijn stof (PM0,1) en roetdeeltjes. Fijn stof is een mengsel van verschillende soorten deeltjes met verschillende groottes. Bij deeltjes kleiner dan 10 micrometer spreekt men van PM10, zijn ze kleiner dan 2,5 micrometer dan spreken we van PM2,5. Voor fijn stof (PM2,5 en PM10) is de uitstoot door huishoudens, voornamelijk door houtverbranding, belangrijker dan de uitstoot door verkeer.
Draagt NO2 bij tot de vorming van andere polluenten?
NO2 is een van de voorlopers van ozon, een zeer reactief gas dat bestaat uit 3 zuurstofatomen (O3). Ozon wordt niet rechtstreeks uitgestoten maar ontstaat op zonnige en warme dagen onder invloed van temperatuur en zonlicht uit andere gassen. Het klinkt eigenaardig, maar in de steden en op plaatsen met de hoogste NOx-uitstoot zijn de ozonconcentraties meestal het laagst. Dit wordt ook wel de ‘ozonparadox’ genoemd. NOx bestaat uit een belangrijk deel stikstofmonoxide (NO). Dit NO breekt ozon (O3) terug af tot zuurstof (O2) en NO2. De mate van ozonvorming en -afbraak bepaalt de ozonconcentraties. In steden is er door vers uitgestoten NO relatief meer afbraak dan op het platteland. Vandaar dat er in meer landelijke gebieden met lagere NO2-concentraties meestal hogere ozonpieken zijn.
NOx spelen ook een rol bij de vorming van fijn stof. Een belangrijk deel (30 tot 40 %) van het fijn stof in de lucht wordt gevormd door reacties tussen gassen. Door reacties tussen NOx en ammoniak (NH3), dat vooral afkomstig is van de landbouw, ontstaan deeltjes ammoniumnitraat. Omdat deze deeltjes niet rechtstreeks zijn uitgestoten spreken we van ‘secundair’ fijn stof.
NO2 is dus niet alleen als afzonderlijk molecule een probleem, het kan ook bijdragen tot de vorming van andere stoffen die ook nadelige gezondheidseffecten hebben.
Hoe beïnvloedt NO2 de menselijke gezondheid?
NO2 inademen is niet goed voor onze gezondheid. Stikstofmonoxide (NO) is minder gevaarlijk, maar wordt snel omgezet naar NO2 in onze atmosfeer. NO2 mag niet verward worden met CO2, dat een broeikasgas is, maar op zich geen gezondheidsrisico draagt. Het mag ook niet verward worden met stikstofgas (N2), dat het meest voorkomende gas is dat we dagelijks inademen en geheel ongevaarlijk is.
Inademen van NO2 kan irritaties van de luchtwegen veroorzaken. Langdurige blootstelling aan hoge concentraties van NO2 kan bijdragen tot de ontwikkeling van astma en infecties van de luchtwegen (piepende ademhaling, kortademigheid en hoesten). NO2 wordt gelinkt aan longschade, hart- en vaatziekten, kanker en dus ook vroegtijdige sterfte. Zowel korte episodes van hoge concentraties als langdurige blootstelling aan lage concentraties zijn schadelijk voor de gezondheid. Via zijn rol in de vorming van ozon en fijn stof kan NO2 ook indirect schade berokkenen.
Het Europees Milieuagentschap noemt NO2 als één van de drie polluenten met de grootste negatieve invloed op de volksgezondheid. De andere zijn fijn stof en ozon, waarvan in beide gevallen de concentratie ook wordt beïnvloed door NO2.
Omdat NO2 en dieselroet vaak samen voorkomen is het niet zo éénvoudig om de gezondheidseffecten van deze twee stoffen van elkaar te onderscheiden. Waar men vroeger dacht dat NO2 alleen een maat of ‘proxy’ was voor het totale mengsel van verkeersgerelateerde luchtvervuiling, wijzen nieuwe studies wel degelijk op een afzonderlijk effect van NO2.
Wat is de impact van NO2 op planten en ecosystemen?
Net zoals mensen (en dieren) ondervinden planten ook negatieve effecten van NO2. Het kan rechtstreeks schade toebrengen aan planten en hun groei vertragen. Ook kan het de planten gevoeliger maken voor ziekte en vorst. Hoge concentraties van NO2 leiden ook tot de vorming van ozon (voornamelijk overdag), waarvan geweten is dat het zeer schadelijk is voor planten. Het belangrijkste effect is het verminderen of stoppen van de fotosynthese.
NO2 zorgt voor een verhoogde toevoer van stikstof naar de bodem (vermesting), wat nefast is voor natuurlijke ecosystemen. Als gevolg hiervan vermindert de biodiversiteit in bos, heide en extensief beheerd grasland. NO2 regent ook uit boven de oceaan, wat leidt tot een verzuring van het zeewater door “zure regen”.
Kan u luchtverontreiniging ruiken?
Soms kan dat inderdaad. Bepaalde stoffen die bijdragen tot luchtverontreiniging hebben een geur, zoals stikstofdioxide (NO2), ozon (O3) en uitstoot van houtverbranding. We kunnen deze stoffen ruiken als de concentraties in de buitenlucht hoog genoeg zijn. Zo kent u de geur van (natuurlijk gevormd) ozon wellicht als de typische geur na een onweer met veel bliksems. NO2 heeft een scherpe, indringende geur die wat aan bleekwater doet denken, en dit kan u ruiken wanneer de concentratie boven de 220 µg m-3 stijgt. Dit zijn concentraties die op piekmomenten gedurende korte tijd in straten met druk verkeer gehaald worden (denk aan de Wetstraat). Maar onze reukzin went snel. De geur van luchtverontreiniging met NO2 zal u dus het beste waarnemen wanneer u uit een omgeving komt waar de concentratie laag is (bv. als u vanop het platteland met uw fiets de stad inrijdt). Geur is dus geen goede indicator om aan te geven of er al dan niet luchtvervuiling is.
Waarom moet ik betalen om deel te nemen?
CurieuzeNeuzen Vlaanderen is een vooruitstrevend en uniek project met een grote maatschappelijke waarde. Maar het vergt ook een grote financiële inspanning.
Het project heeft een totale kostprijs van meer dan € 880.000. Alleen al het meetpakket dat elke deelnemer krijgt, neemt 50% van de kosten in. Daarnaast zijn er uitgaven voor het verzenden van het pakket, ICT en communicatie, en natuurlijk ook de chemische analyse van de meetbuisjes.
Om iedereen de kans te geven om deel te nemen aan dit burgeronderzoek, hebben we bewust gekozen voor een lage bijdrage van €10. De prijs per persoon bedraagt in werkelijkheid €44. De projectpartners staan in voor de rest van de kosten. (Hier vind je meer info.)
Wat kost deelname aan het project?
Om zoveel mogelijk mensen de kans te geven om deel te nemen, hebben we de deelnameprijs zo laag mogelijk gehouden, namelijk €10.
De werkelijke prijs is €44 per meetpakket. De verschillende partners in het project nemen dus het grootste deel van dit bedrag (mmer dan 75%) voor hun rekening. Hier kan je meer lezen over de totale kosten van het onderzoek.
Let wel: je betaalt niet bij je inschrijving als kandidaat-deelnemer, maar slechts nadat je meetpunt geselecteerd is uit alle inschrijvingen. Je krijgt hiervoor van ons bericht via e-mail.