Onze voorliefde voor (bruin) gras

“Waarom enkel meten in een grasperk en nergens anders in de tuin?”, we kregen deze vraag veelvuldig via e-mail en sociale media. We kozen voor gras om twee belangrijke redenen. Hoe dat juist zit, leggen we je graag uit.

In de zomer van 2020 hebben we reeds proefgedraaid met de ‘gazondolk’ in een vijftigtal tuinen. Daarbij werden in een aantal tuinen tot 10 gazondolken geplaatst, verspreid over de tuin (dus niet enkel in het gazon). Dit leverde interessante meetverschillen op. Hitte en droogte verschilden behoorlijk van locatie tot locatie in de tuin, en worden sterk beïnvloed door de aanwezige planten, bomen en andere vegetatie, alsook de nabijheid van muren, hagen en andere ‘randeffecten’.

Om de resultaten voor alle meetpunten vergelijkbaar te houden, willen we dus graag eenzelfde gestandaardiseerde meetlocatie in elke tuin. Daarbij kozen we voor vegetatie zeer algemeen aanwezig in de Vlaamse tuin: gras. Omdat de meeste tuinen wel een stukje grasveld hebben, vergroten we zo ook de mogelijkheid om aan het onderzoek deel te nemen. Een extra voordeel is dat het grasveld meestal centraal gelegen is in een tuin, weg van randeffecten.

Een gazon kleurt bruin om te overleven

Het lijkt misschien verrassend, maar gras is een behoorlijk bijzondere plant: het groeit immers van onderuit. Dat is uitzonderlijk in het plantenrijk, de meeste planten krijgen bovenaan nieuwe scheuten. De groeipunten van gras bevinden zich dicht tegen de bodem. Evolutie-gewijs is dit een aanpassing aan het bestaan van bizons, paarden en andere grazers. Om te kunnen overleven zorgt gras ervoor dat de groeischeuten, waaruit het jonge gras ontstaat, niet door deze graseters opgegeten kan worden. Hierdoor is gras in staat om weer snel aan te groeien en uiteindelijk ook zaad te produceren om zich te vermenigvuldigen. Belangrijk detail: hierdoor ontsnapt het ook aan de grasmaaier, zelfs als die zeer kort maait.

Deze unieke groeiwijze maakt gras ook behoorlijk bestand tegen droogte. Wanneer de wortels van het gras niet genoeg water kunnen opnemen uit de bodem om de bladgroenwerking te onderhouden, dan gaat het gras over in een overlevingsmodus. De bladsprieten stoppen met bladgroen aan te maken en worden geel. Het gras verkleurt van groen naar bruin en gaat in een soort van slaapstand. Het verdroogde gras vormt een schaduwrijk en isolerende deken en beschermt zo de groeipunten en wortels tegen de warmte en verdere uitdroging. Zolang de wortels en de groeipunten bij de bodem niet afsterven, herstelt het gras zich zodra er opnieuw regen valt.

Droogte en hitte zorgen voor honger en dorst

De laatste jaren zien we echter dat het dermate droog en heet wordt waardoor het gras op sommige plaatsen wél afsterft. Drogere zomers en hogere temperaturen zorgen ervoor dat de natuurlijke veerkracht van het gazon overschreden wordt. Een eerste reden waarom het gras het loodje legt is dorst. Als het gras niet langer aan voldoende water kan geraken, sterft het door de droogte. Op een gegeven moment zijn de weinige wortels die water uit diepere grondlagen kunnen water omhooghalen, niet meer voldoende.

Maar het kan ook zijn dat het gras van ‘honger’ sterft. Planten hebben huidmondjes in hun bladeren om CO2 op nemen, waarmee ze vervolgens voedingsstoffen aanmaken. Maar langs deze huidmondjes ontsnapt ook water. Tijdens droogte zetten planten hun huidmondjes dus dicht, om geen water te verliezen. Als dit te lang duurt, krijgt de plant de noodzakelijke CO2 voor fotosynthese niet meer binnen – en volgt dus de hongerklop.

Kort of lang maaien?

Wat te doen tijdens een hittegolf? Juist wel of juist niet maaien? Lang gras heeft meer oppervlakte waarlangs water kan ontsnappen, hierdoor dacht men lange tijd dat langer gras de bodem sneller uitdroogt, en dus is het beter om te maaien. Maar deze theorie lijkt inmiddels achterhaald. Het gras laten groeien lijkt eerder een positief effect e hebben op de overlevingskansen van je gazon.

Het bladerdek van lang gras werkt als parasol die schaduw verleent. Door verkoeling verschaft hoger gras een verkoelend effect op die cruciale groeipunten nabij de bodem. De doorslaggevende factor of je gazon het haalt of niet, is niet het verdampen van water via grassprieten, maar de effecten van hittestress op de groeipunten van je gras. Vakkundig gemillimeterd gras kan immers op een warme zomerdag zeer heet worden.

Zoals je ziet, gras is een bijzonder interessant onderwerp voor wetenschappelijk onderzoek. De metingen van CurieuzeNeuzen in de Tuin op 5.000 plekken in Vlaanderen gaan zeker bijkomend inzicht verschaffen in hoe onze gazons reageren op hitte en droogte. We houden je op de hoogte!