De kans is groot dat je in je tuin tegen een verkleurd gazon aankijkt. Geen nood, je bent niet alleen. Slechts 5% van de CurieuzeNeuzen meldden half juli nog een frisgroen grasveld, 50% rapporteerde zelfs een bruin tot dor grasveld in de tuin. Dankzij onze gazondolken hebben we een eerste inzicht gekregen in de oorzaken achter de verkleuring.

Het meest zichtbare gevolg van de huidige droogte is het verkleurde gazon in ieders achtertuin. Om dit op de voet te kunnen volgen, vragen we de deelnemers met regelmaat om de kleur van hun gazon aan ons door te geven. In een vragenlijst kiezen ze de meest gelijkende afbeelding uit een rijtje van zes, variërend van frisgroen tot dorbruin.

In 2021 stelden we deze vraag ook, maar door de grote nattigheid waren zo goed als alle gazons op het einde van de zomer nog groen. Dit jaar ziet het plaatje er heel anders uit: in een recente vragenlijst gaf slechts 5% van de deelnemers aan nog een frisgroen gazon te hebben.

Verdedigingsmechanisme
Het verkleuren van het gras en bladeren is een natuurlijk verdedigingsmechanisme. De planten schieten in overlevingsmodus door de afwezigheid van bodemvocht en laten hun bladeren vallen. Daarbij speelt het bodemvocht en de temperatuur van de bodem een belangrijke rol. Door de informatie uit de vragenlijst over de graskleur te koppelen aan de data van de gazondolken, weten we dat bruine gazons vooral te zien zijn op drogere en warmere bodems (voor warmere bodems, zie de grafiek hieronder). Deze warmere bodems met bruine gazons komen terecht in een feedbackloop: doordat de planten minder water hebben om te verdampen, warmt de bodem nog verder op.

Verdeling van de bodemtemperatuur in tuinen met groene versus bruine gazons. We zien duidelijk dat bruine gazons warmer zijn, en hierdoor dus ook sneller gaan uitdrogen

Droogte in West-Europa
Die droogte zien we niet enkel in onze gazons terugkomen, ook bomen gaan hier en daar al in herfstmodus. Op satellietfoto’s zien we dat heel West-Europa steeds bruiner kleurt. In de meeste gevallen kan de natuur zich bij nieuwe neerslag terug goed herstellen en is er geen reden om ons zorgen te maken. Als de droogte de komende weken aanhoudt, kan de feedbackloop het wel warmer maken: de droge natuur zet onze natuurlijke airco als het ware af. Die bruine vegetatie kan minder zonne-energie in verdamping omzetten en zal zo verder opwarmen. Daardoor komen droge periodes in het tweede deel van de zomer harder binnen en zullen deze ook warmer zijn dan de droogteperiodes eerder in het seizoen.

Met CurieuzeNeuzen in de Tuin volgen we de huidige situatie op de voet aan de hand van de 3.000 sensoren in Vlaanderen, die dagelijks hun data aan ons doorsturen. Ben je benieuwd naar de stand van zaken in jouw regio? Lees mee met de reportages bij De Standaard en bekijk de meetresultaten op de stippenkaart op www.standaard.be/curieuzeneuzen of in de app DS Nieuws. De metingen lopen nog tot en met 1 oktober 2022. In december blikken we samen met De Standaard uitgebreid terug op de twee meetcampagnes.

CurieuzeNeuzen in de Tuin levert een ongekende hoeveelheid aan data op. Denk daarbij aan de metingen van de gazondolken (alleen al 72.210.008 metingen in 2021), de analyses van de bodemstalen, de antwoorden in de vragenlijsten en je hebt genoeg onderzoeksvoer voor de komende jaren. Binnen het wetenschappelijke team wordt een deel van dat onderzoek gedaan door masterstudenten van Universiteit Antwerpen en UGent. Zij passen de data van CurieuzeNeuzen in de Tuin toe op hun eigen onderzoeksveld. Het resultaat? Vijf uiteenlopende masterthesissen, die ieder op een eigen manier gebruik maken van de door jou verzamelde data.

Onderzoek naar de afkoelende werking van natuurgebieden
Masterstudent biologie Amber Pirée specialiseerde zich in biodiversiteit en behoud en herstel van natuur. De voorbije maanden dook ze in de uitgebreide dataset die in 2021 verzameld werd door de gazondolken in de vijftig natuurgebieden in de provincie Antwerpen. “Al leek de voorbije zomer in het water te vallen, toch werden we in juni en september ook getrakteerd op enkele warme dagen. Op die dagen zien we hoeveel koeler de sensoren in de natuurgebieden bleven ten opzichte van die in het hartje van Antwerpen.” Met het oog op toekomstige hittegolven wordt het belangrijk om te begrijpen hoe we die koelere temperaturen van de landelijke omgeving tot in de stad kunnen krijgen. “In 2018, 2019 en 2020 hadden we te maken met droge en hete zomers, en er volgen er ongetwijfeld meer. Daarom proberen we er in dit deel van het onderzoek achter te komen tot op welke afstand de omgeving een invloed had op de temperatuur bij de sensoren tijdens de warme zomerdagen en -nachten, en of bijvoorbeeld een vijver in de buurt de temperatuur meer deed dalen dan een bos.”

Onderzoek naar de rol van tuinen in de stad
Masterstudent Stedenbouw en Ruimtelijke Planning aan de UGent Kobe Tilley bekijkt de data van CurieuzeNeuzen in de Tuin vanuit een meer stedenbouwkundige context. Met een achtergrond in duurzame stadsontwikkeling bekijkt hij welke rol is weggelegd voor tuinen in het veld van ruimtelijke ordening.  “De stad is verhard, zien we allemaal en voelen we in de zomer ook als de vele verharding warmte afgeeft. Het zichtbare groen in de stad zijn vooral parken, maar die kunnen we niet overal aanleggen. Toch zijn er veel groene ruimtes in de stad: de tuinen. Ze zijn vaak ‘onzichtbaar’, maar nemen wel een belangrijk deel van de ruimte in steden in.” Kobe onderzoekt hoe de data van CurieuzeNeuzen gebruikt kan worden bij slimme stadsontwikkeling en kijkt onder andere naar de factoren die zorgen voor een koelere of juist warmere tuin. “Kunnen deze tuinen worden ingezet om de klimaatverandering in de stad mee op te vangen? En hoe kan dit dan gebeuren? Dat zijn de belangrijkste vragen die ik in mijn onderzoek zal proberen beantwoorden. Hoe maken we van de tuinen in de stad, tuinen voor de mensen in de stad?”

Onderzoek naar het wiskundig modelleren van microklimaat
Na een bachelor wiskunde en master sterrenkunde aan de KU Leuven startte Aaron van Poecke aan de master milieuwetenschappen om aan de slag te kunnen gaan met zijn grootste passies, klimaat en milieu. Zijn onderzoek focust op het wiskundig modelleren van microklimaat. In tuinen, bossen maar ook steden kunnen lokale temperaturen sterk afwijken van de meer algemene temperatuur die we van weerstations krijgen en op het nieuws zien. “Die afwijkingen zijn van groot belang voor fauna en flora, maar ook bijvoorbeeld voor koolstofopslag in de bodem of hittegolven in steden. Ik onderzoek hoe goed bestaande wiskundige modellen de temperatuur in microklimaten kunnen voorspellen. Dit doe ik door mijn voorspellingen te vergelijken met de data van CurieuzeNeuzen in de Tuin. Dit zal ons hopelijk aantonen welke factoren in tuinen, maar even goed in steden, een grote impact hebben op de temperatuur van zo’n microklimaat. In de toekomst kunnen die factoren een belangrijke rol gaan spelen wanneer we meer en meer te maken gaan krijgen met extreem weer, zoals langdurige hittegolven of droogte. Zo hoop ik meer inzicht te verwerven in de factoren die een rol spelen bij het tot stand komen van een microklimaat.”

Onderzoek naar de impact van tuinbeheer op bodemkoolstof
Na een masterstudie Sustainable Management of Natural Resources en na vier jaar werken in Suriname is Bindia-Roy Jaddoe op weg naar haar master in milieuwetenschappen. Voor haar onderzoek combineert ze de data van de bodemstaalanalyses en de informatie uit de surveys om na te gaan welke toegepaste tuinbeheerstechnieken een impact hebben op de bodemkoolstofconcentraties. “Het is geen verrassing meer dat de toename van CO₂ in de atmosfeer leidt tot de opwarming van de aarde, met het smelten van de ijskappen, extreme droogte en toename of afname in neerslag als gevolg. Uit onderzoek is gebleken dat vegetatie, bodems en oceanen grote opslagplaatsen zijn van CO₂ uit de lucht in de vorm van koolstof. Ook Vlaamse tuinen, graslanden en landbouwgronden kunnen een bijdrage leveren aan deze koolstofopslag. Ik bekijk welke tuinbeheertechnieken, bijvoorbeeld bemesten en maaien, gevolgen hebben voor de opslag van koolstof in de bodem en welke technieken je kan toepassen om die koolstofopslag te bevorderen. Verder zal binnen het onderzoek bekeken worden welke bodems, tuinen, graslanden en landbouwgronden de meeste koolstofconcentraties bevatten. Uit dit onderzoek van CurieuzeNeuzen hoop ik te leren hoe wij als burgers op een eenvoudige manier, op grote schaal kunnen bijdragen aan de reductie van CO₂ in de atmosfeer.”

Onderzoek naar de nauwkeurigheid van de gazondolken
Met een achtergrond in fysica, maar met een nog groter hart voor milieuzaken, bijt masterstudent milieuwetenschap Jens De Keyser zich vast in het scherpstellen van de metingen van de gazondolk in Vlaamse bodem. “Voor CurieuzeNeuzen in de Tuin is het belangrijk dat de data van de gazondolken op de juiste manier geïnterpreteerd kunnen worden. Hiervoor is het nodig de dolken te testen in vele verschillende bodemsoorten die in België te vinden zijn, zodat de data die uitgelezen kan worden zo nauwkeurig mogelijk is. Bodem bestaat meestal vooral uit zand, leem en klei, met kleiner wordende korrelgrootte, maar bevat ook organisch materiaal. Dit bepaalt hoeveel vocht deze bodem kan vasthouden. Denk maar aan zandkorrels waardoor het water meteen wegstroomt, terwijl met klei een kommetje gekneed kan worden dat water zeer goed vasthoudt. Dit vocht houdt ook voedingsstoffen in de bodem vast, waardoor er op een zandbodem niet veel kan groeien, maar op bv een lemige landbouwgrond kan er juist heel intensief geplant worden. Heel belangrijk is echter ook dat de combinatie van bodempartikels bepaald hoe de sensor dat vocht gaat meten. Een vochtmeting op een zandige bodem zal dus heel anders zijn dan één op een kleibodem, zelfs bij dezelfde hoeveelheid water. Het is dus belangrijk te testen welke waarden de sensor meet in verschillende bodemtypes, om onze metingen juist te kunnen interpreteren. Met CurieuzeNeuzen hoop ik de milieuwetenschap dichter bij de mens zelf te kunnen brengen. Als je zelf de toestand van je tuin kunt meten, weet je wanneer het optimaal is om te sproeien, of wanneer zware droogte vegetatie begint te beschadigen. Zo over het milieu nadenken zal in de toekomst noodzakelijk zijn om de gevolgen van klimaatverandering te baas te kunnen, of het zelfs omdraaien.”